Het megaproject van Recep Tayyip Erdoğan zou niet alleen de geografie van Istanbul veranderen. Het zou ook de beboste gebieden langs de Zwarte Zee van de kaart vegen, de zoetwaterreservoirs en het ecosysteem van de stad aantasten, en de lokale gevolgen van de klimaatverandering aanzienlijk verergeren.
Erger nog, het plan behelst de bouw van een tweede stad, die naar verwachting tot 2 miljoen mensen zal uitgroeien, langs de oevers van het nieuwe kanaal.
Aangezien deze stad direct aan Istanbul zou grenzen, zou dit nieuwe stedelijke gebied onze toch al dichtbevolkte metropool van bijna 16 miljoen onleefbaar maken.
“We zullen het kanaal aanleggen, of jullie het nu leuk vinden of niet,” schreeuwde Erdoğan onlangs.
Hij denkt al sinds 2011 over het idee en ziet het drukken van een stempel op de topografie van Turkije duidelijk als een deel van zijn historische nalatenschap.
“Dit project is verraad”, zegt de nieuwe oppositieburgemeester van Istanbul, Ekrem İmamoğlu, die fel gekant is tegen de plannen.
Erdogan zegt dat het mega-infrastructuurproject, dat naar schatting tussen de 13 en 25 miljard dollar zal kosten, buitenlandse investeringen zal aantrekken en Turkije’s economie een impuls zal geven tijdens een recessie.
Naar verluidt staan Chinese investeerders al in de rij. Rijke Arabieren uit de Golfregio die banden hebben met de regering, waaronder leden van de koninklijke familie van Qatar, hebben grond gekocht langs de voorgestelde route.
Dit alles wordt gepland door de leiders van een land met uitgeputte deviezenreserves, een inflatie van twee cijfers en een enorme buitenlandse schuld.
Wat Turkije nodig heeft, is niet nog meer vriendjespolitiek kapitalisme gebaseerd op koortsachtig bouwen, maar een terugkeer naar een op regels gebaseerd beheer.
De regering beweert dat de nieuwe waterweg zou helpen om het maritieme verkeer door de Bosporus te matigen door het aantal schepen en olietankers dat Istanbul passeert te verminderen. Maar dat is niet het geval.
Sinds 1936
Het Verdrag van Montreux van 1936 garandeert vrije doorvaart voor schepen door de Bosporus en de Dardanellen, die de Zwarte Zee verbinden met de rest van het Middellandse-Zeebekken.
In tegenstelling tot de Suez- of Panamakanalen zal het project van Erdogan de door de schepen gebruikte route niet verkorten.
Aangezien Turkije de zeestraten niet kan blokkeren, zullen de meeste schepen gebruik blijven maken van de Bosporus, waar zij minimale doorvaartkosten betalen.
Sommige bondgenoten van de Turkse president hebben gesuggereerd dat de hij Montreux zou kunnen herroepen als hij dat zou willen, en het verkeer naar het voorgestelde nieuwe kanaal zou kunnen kanaliseren.
Oprichtingsdocumenten
Dit zou een gevaarlijke zet zijn. Het akkoord van 1936 is een van de oprichtingsdocumenten van de Turkse republiek. Bijna een eeuw lang heeft het een delicaat evenwicht in stand gehouden door de Turkse controle over de zeestraten te handhaven maar vrije toegang te verlenen aan civiele schepen uit de Zwarte Zee, waaronder Russische schepen.
Het verbreken daarvan zou Turkije op een gevaarlijke ramkoers met Moskou zetten. (De Russen hebben immers in drie eeuwen een dozijn gevechten uitgevochten met de Ottomanen om toegang tot de zeeën). De Russische president Vladimir Poetin heeft Erdogan al duidelijk gemaakt dat het schrappen van het verdrag voor Moskou een rode lijn is.
Staatsgreep
Toen een groep gepensioneerde marineofficieren onlangs een open brief schreef waarin zij waarschuwden voor de gevaren van het schrappen van Montreux, reageerde de regering snel.
Zij beschuldigde hen van het aanzetten tot een staatsgreep en liet snel 10 gepensioneerde admiraals in hechtenis nemen. Zij zijn sindsdien vrijgelaten en Erdogan heeft verklaard dat hij geen plannen heeft om Montreux te verlaten.
Meesterlijke tacticus
Recep Tayyip Erdoğan is een meesterlijk tacticus die – geheel in de Ottomaanse traditie – bedreven is in het tegen elkaar uitspelen van de grote mogendheden.
Hij laat het Kanaal van Istanbul bungelen als een manier om Chinees geld aan te trekken. Hij gooit Montreux in de strijd om zijn vervreemde NAVO-partners te herinneren aan het belang van Turkije bij het indammen van Rusland.
Ondertussen bevestigt hij zijn status als de enige politicus ter wereld die in staat is Poetin één-op-één het hoofd te bieden. Dit is waar Erdogan wil dat Turkije is – een op zichzelf staande macht die met alle partijen onderhandelt.
Terwijl de regering-Biden Erdogan bekritiseert om zijn reputatie op het gebied van de mensenrechten en zijn toenaderingspogingen tot Rusland, zal de Turkse president proberen de kwestie Montreux te gebruiken om zijn NAVO-credentialen op te poetsen en de meningsverschillen met Washington bij te leggen.
Het nieuws dat Erdogan zich mogelijk uit het verdrag zou terugtrekken, deed in de westerse hoofdsteden de wenkbrauwen fronsen; het nieuws dat hij zich had teruggetrokken, werd met opluchting begroet.
Maar wat de externe mogendheden ook over de kwestie te zeggen hebben, het is nu al duidelijk dat het project van Erdogan de volgende grote slag in de Turkse politiek zal worden.
De oppositie is vastbesloten om het te bestrijden, en Erdogan lijkt vastbesloten om het te bouwen.
Afgelopen zomer plaatste het door de oppositie geleide stadsbestuur van Istanbul een reeks reclameborden die later door de regering in beslag werden genomen.
Ze stelden de keuze met prijzenswaardige eenvoud: “Istanbul of het Kanaal.”
