De ene is een poetsvrouw met hoofddoek uit de arme buitenwijken van Istanbul, de andere een stijlvolle psychiater die glazen plafonds doorbreekt en sceptisch staat tegenover de conservatieve Islam.
Samen vormen deze twee vrouwen de rode draad van een beklijvend verhaal. Het Netflix-succes is grensverleggend en oogst applaus voor de onverschrokken manier waarop de diepe sociale kloven van Turkije in beeld gebracht worden.
De psychologische thriller ‘Ethos’ (‘Bir Baskadir’) is het laatste nieuwe streaming exportproduct van Turkije. Het behoort tot de steeds langer wordende lijst van lokale producties die hoge toppen scheren in het buitenland.
Maar de achtdelige serie van regisseur Berkun Oya doet iets wat tot nu toe geen enkel Turks tv-drama heeft gedurfd. Het zwengelt een maatschappelijk debat aan dat eens enkel weggelegd was voor een selecte kring vooruitstrevende kunstenaars die intellectuele films uitplozen.
“De serie is erin geslaagd een evenwicht te vinden tussen een populaire productie en een diepgravende intellectuele film,” zegt Doğan Gürpınar, historicus aan de technische universiteit van Istanbul.
De serie kwam uit op 12 november. De hoofdrol wordt vertolkt door Öykü Bayraktar. Zij speelt Meryem, een poetsvrouw die nooit hoger onderwijs heeft gevolgd, en zich bij moeilijkheden wendt tot de ‘hodja’, een soort imam, van haar wijk.
Plotseling kruist ze het pad van de succesvolle therapeute Peri, die niet alleen seculier is, maar ook diep ongelukkig met de gang van zaken op sociaal vlak in Turkije. Peri wordt gespeeld door Defne Kayalar.
Vooroordelen
De serie voert haar protagonisten met veel empathie ten tonele en demystificeert hun ‘anders-zijn’. Daardoor is een online debat ontstaan in de explosief groeiende digitale wereld in Turkije, het kernpubliek van Netflix.
‘Ethos’ raakt een gevoelige snaar, want uit onderzoek blijkt dat Turkije enorm gepolariseerd is langs sociale en politieke breuklijnen.
Een studie die in december gepubliceerd werd door het Amerikaanse German Marshallfonds toont aan dat 75 procent van de Turkse respondenten niet wil dat zijn kind trouwt met een aanhanger van de politieke partij waar ze zich “het verst van verwijderd” voelen.
61 procent geeft aan niet naast de aanhangers van die partij te willen wonen, en 86 procent noemt hun politieke tegenstanders “hypocriet”.
In deze kloof stapt Meryem.
Karayel, die haar rol vertolkt, draagt zelf geen hoofddoek, maar zegt Meryems emotionele beproevingen te begrijpen.
“Ze voelt zich beklemd op een bepaalde manier, maar is dat haar schuld? Nee, het leven heeft daar schuld aan, de sociale cirkel waarin ze zit en waar ze, op haar eigen naïeve manier, uit geraakt,” aldus Karayel in een interview in november.
Monster
Turkije ligt, jong, vibrerend en in volle ontwikkeling, met haar 83 miljoen inwoners op de grens tussen Europa en Azië. In het land heb je zowel Turkse nationalisten als etnische Koerden, zowel kosmopolitische stedelingen als landbouwers of het platteland, zowel religieuze traditionalisten als seculieren.
In ‘Ethos’ spreken de twee vrouwen bijna een andere taal als het ware.
Meryem gebruikt islamitische uitdrukkingen als ‘moge Allah je beschermen’ en noemt Peri ‘abla’ (grote zus).
Dit is een brug te ver voor Peri, die aan haar eigen therapeut vertelt dat ze zich in het verafgelegen Latijns-Amerika meer thuis voelde dan in haar geboorteland.
“Vorig jaar ging ik naar Peru, de andere kant van de wereld dus. Zelfs bij mensen wiens taal ik niet verstond, voelde ik me nog meer thuis,” aldus Peri.
Een gesluierde vrouw was als een “monster voor mijn mama,” zegt ze. “Ze klaagde zelfs over de hoofddoek van ons dienstmeisje.”
Maar sommigen vinden dat die scheidslijn te scherp getrokken wordt.
“In de westerse wereld wordt er op een heel selectieve, clichématige manier naar Turkije gekeken,” zegt Gürpınar, de historicus.
“Seculieren versus conservatieven is het meest voor de hand liggende cliché. Gesluierde versus ongesluierde ‘moderne’ vrouwen is er nog eentje. Op het eerste zicht lijkt deze serie die clichés ook te bevestigen.”
“Op haar eigen manier”
Zeynep K. Şerefoğlu Daniş is voorzitster van het academisch comité KADEM; de ondervoorzitster is trouwens Sümeyye Erdoğan Bayraktar, de jongste dochter van president Recep Tayyip Erdoğan. Ook zij vindt dat ‘Ethos’ niet zonder controverse is.
Het gaat om de manier waarop het hoofdpersonage geportretteerd wordt: als een laaggeschoolde vrouw met hoofddoek. Sommige conservatieve vrouwen die wel hoog opgeleid zijn “vragen dan ook terecht ‘Waarom zijn wij niet vertegenwoordigd?’” zegt Daniş in een interview met AFP.
“Maar ik geloof dat een fictiereeks nooit een panoramisch beeld van een maatschappij kan schetsen.”
Bayraktar zelf draagt een hoofddoek en heeft gestudeerd aan de universiteit van Indiana in de Verenigde Staten en aan de London School of Economics.
Volgens Daniş hadden de regisseurs “voorbij de clichés” moeten kijken en de kloof tussen traditionele en moderne vrouwen op een genuanceerdere manier moeten schetsen.
Maar ze vindt het goed dat Meryem in de serie een uitweg vindt uit haar beklemmende sociale netwerk en dat Peri een voor haar vreemde wereld beter leert aanvaarden.
“We zien Meryem als een vrije, vastbesloten vrouw die vat heeft op haar eigen gedachten en emoties.”
“Peri is niet de oplossing voor Meryem. Het is Meryem die Peri wakker schudt, gewoon door haar aanwezigheid. Het is Meryem die haar eigen weg vindt door te praten.”
Bron: France 24
S.V.R.
