Eerder deze maand reisden Hakan Fidan, het hoofd van de nationale inlichtingendienst (MIT) samen met Hulusi Akar en Mevlut Cavusoglu, de ministers van Defensie en van Buitenlandse Zaken naar de Russische hoofdstad Moskou. Er werd aangenomen dat het belangrijkste agendapunt het conflict in Libië zou zijn, maar Rusland toverde een ander agendapunt uit haar hoed.
Moskou had namelijk een ontmoeting geregeld tussen Hakan Fidan, hoofd van de MIT in Turkije en zijn collega van het regime van Assad in Syrië.
Dit was het eerste contact op topniveau tussen de beide regeringen sinds 2011. Toen was het buitenlandminister Ahmet Davutoglu die Assad ontmoette in Damascus. Is de ontmoeting van 13 januari dit jaar, die komt na 9 jaar van vijandschap tussen beide regeringen, een aanzet tot een proces van herstel van de banden tussen de twee buren?
Op 8 januari had de Russische president Vladimir Poetin een ontmoeting met zijn Turkse collega Recep Tayyip Erdogan in Istanbul. Daar zou hij, volgens bronnen van Al-Monitor in Ankara, beloofd hebben om contacten tussen de beide landen te bevorderen.
Verder kreeg Al-Monitor te horen dat Damascus Ankara gevraagd heeft een tijdsschema op te stellen om de Turkse troepen uit Syrië terug te trekken, om te beginnen de troepen uit de De-Escalatiezone in het Zuiden van de provincie Idlib, en vervolgens die uit Afrin, de driehoek tussen Jarablus, al-Rai en al-Bab, en tenslotte die uit het Noordoosten van Syrië.
Druk op Turkije
Syrië oefent druk uit op Turkije om haar afspraken na te komen die het land maakte bij het verdrag van Sochi. Dat verdrag handelt over het beteugelen van rebellengroepen in Idlib, en dan in het bijzonder de aan Al-Qaeda gelieerde groep Hayat Tahrir al-Sham.
Verder moet Turkije de blokkade op de snelwegen tussen Aleppo en Latakia, en tussen Aleppo en Hama opheffen. Dit suggereert dat Damascus wil dat Turkije de militaire buitenposten in Morek, Maarat al-Numan, Arima, al-Surman en Tell Touqan in het Zuiden van Idlib moet opgeven. Tijdens de ontmoeting legde de Turkse delegatie de volgende punten op tafel:
1. Turkije respecteert de territoriale integriteit en soevereiniteit van Syrië en bevestigt dat de Turkse militaire aanwezigheid in Syrië slechts tijdelijk is.
2. De Verenigde Staten lijken hun militaire aanwezigheid ten Oosten van de Eufraat in Syrië opnieuw uit te bouwen, wat erop zou kunnen wijzen dat de VS hun militaire samenwerking met de Koerdische Volksbeschermingseenheden (YPG) opnieuw aan het verbeteren zijn.
3. Ankara en Damascus moeten de komende tijd een gezamenlijke strategie tegen de YPG uitwerken.
4. Er moet een wapenstilstand gesloten worden in Idlib. Steeds meer burgers laten er het leven als gevolg van een combinatie tussen gevechten en het winterweer.
5. De inlichtingendiensten van beide landen moeten nauwer samenwerken en hun acties coördineren om misverstanden en ongewenste incidenten op het terrein te voorkomen.
6. Beide landen moeten het gebruik van het luchtruim boven Noord-Syrië beter coördineren.
Spanningen tussen Ankara en Damascus
Het is niet uitgesloten dat er nog een tijdje spanningen tussen Ankara en Damascus blijven, maar deze ontmoeting zou het begin kunnen zijn van een nieuw hoofdstuk. Na 9 jaar waarin Ankara Damascus als vijand beschouwde, zou Turkije Assad nu als een waardige gesprekspartner kunnen gaan beschouwen. De banden tussen beide regeringen kunnen steeds beter worden als gevolg van ontmoetingen tussen hooggeplaatste mensen binnen de veiligheids- en de inlichtingendiensten.
Toch zijn er nog een aantal moeilijke gesprekken nodig om oplossingen te vinden voor de situatie in Idlib, het terugtrekken van de Turkse troepen en andere complexe problemen zoals de status van het Nationale Syrische Leger, dat door Turkije gesteund wordt, en de YPG.
Kan deze eerste stap in het herstellen van de relaties leiden tot een ontmoeting tussen Erdogan en Assad?
Tijdens een interview in december liet Assad weten dat hij Erdogan graag wilde ontmoeten als een dergelijk gesprek in het belang van Syrië is. Wel wordt er verwacht dat een ontmoeting tussen de beide heren niet dit jaar zal zijn, maar de veranderende toon in de Turkse media en in de wandelgangen van de politiek in Ankara is alvast een teken dat Turkije de banden met Damascus, maar ook met Egypte en Israël, weer wil aanhalen.
Op dit moment heeft Turkije in geen enkele van de 3 landen een ambassade. Dat Turkije nu een geïsoleerde positie heeft in de Oostelijke Middellandse Zee, zou te wijten zijn aan het gebrek aan diplomatieke contacten met de landen. Dat idee zou nu ook zijn doorgedrongen tot het paleis van Erdogan.
Khalifa Haftar in Libië
Het feit dat de problemen in Syrië en in Libië tegelijk besproken werden in Moskou, lijkt erop te wijzen dat Rusland verwacht dat Turkije de controle in Idlib aan Assad teruggeeft, en dat Rusland in ruil daarvoor de troepen van Khalifa Haftar in Libië zal intomen.
Turkije steunt de internationaal erkende regering in Tripoli. In een intrigerend patroon, dat ook in Libië te zien is, scoort Rusland punten elke keer dat Turkije een actie onderneemt in het Midden-Oosten, dus ook in Syrië.
Operatie Vredesbron
Nadat de Turkse operatie Vredesbron ten Oosten van de Eufraat van start ging, sloten Ankara en Moskou een akkoord waarbij de door YPG gecontroleerde gebieden waar de VS zich uit hadden teruggetrokken, onder controle zouden komen te staan van het regime in Assad.
Het regime heeft dit tot dusver nog niet kunnen verwezenlijken. Uiteindelijk namen de Russen de bases van het Pentagon in bezit en liepen de onderhandelingen tussen Assad en de YPG op niets uit. Daar stond tegenover dat de troepen van Assad, gesteund door Moskou, een nieuw grondoffensief lanceerden in Idlib, met het doel Maarat al-Numan, een symbolische stad voor de Syrische opstand, in handen te krijgen. Bij dit offensief werden al 40 dorpen en stadjes herovert en zware Russische bombardementen brachten een nieuwe vluchtelingenstroom richting de Turkse grens op gang. Hoewel de ontmoeting tussen Erdogan en Poetin een staakt-het-vuren opleverde, blijven er schermutselingen tussen de strijdende partijen in Idlib.
