Over enkele decennia – of misschien volgende week al – zullen we de opstootjes tussen enkele Europese landen en Turkije klasseren onder het meest absurde diplomatieke voorspel van deze eeuw.
De eeuwige kandidaat-lidstaat Turkije
We kunnen heel deze dramatiek in ieder geval niet enkel stoelen op de buitensporigheden van Erdoğan na de mislukte coup van vorig jaar, dat is niet alleen simplistisch maar ook onjuist. In heel grote lijnen kijken van het eerste uur naar het ongelukkige gedrag van Europese lidstaten en het nog ongelukkiger gedrag van de eeuwige kandidaat-lidstaat Turkije.
Internationaalrechtelijk moet van alles nog worden uitgepluisd wat betreft de individuele casussen in Nederland en elders, maar je merkt dat het Europese desintegratieproces dat schijnbaar door de Brexit is ingezet, een belangrijke reactie heeft teweeggebracht. Een Europa dat in zichzelf wil geloven ondanks een treurig gevierde verjaardag van het Verdrag van Rome, ondanks de roep bij populistische politici in die eerste Europese lidstaten om Europa te verlaten, krijgt het heel moeilijk als ze zelfs geen rode lijn kan trekken voor een kandidaat-lidstaat. Bijzonder moeilijk wordt het tevens als ze de Turkije-deal van 3 miljard niet uitgelegd krijgt aan haar bevolking.
business as usual
Ondertussen gaat alles gewoon verder en is het business as usual. Vakanties naar Turkije worden geboekt, de economieën blijven draaien en het Verenigd Koninkrijk heeft het beruchte Artikel 50 geactiveerd. Verder bestaan er plannen van datzelfde Verenigd Koninkrijk om het handelsvolume met Turkije te verhogen naar 20 miljard en is de deur opengezet voor meerdere defensiedeals.
Zakelijke opportuniteiten
Misschien is deze beschrijving te oppervlakkig en kunnen we pas na het Turkse referendum dieper ingaan op deze materie, maar tot dan kunnen we ons wel afvragen waarom het paniekerige gedrag van onze politieke leiders een partner heeft gevonden in de psyche van Erdoğan om deze ongewone dans aan te gaan. Het is algemeen geweten dat men binnen Europa niet eens de schijn van toetredingsgesprekken met Turkije wil ophouden, net zoals het in Turkije bon temps is om het Europese lidmaatschap als een droom uit het verleden weg te zetten. Het lijkt op een dode relatie waar beide partners vechten om wie er de stekker mag uittrekken. Wij geloven niet dat Turkije per se het ‘Europese Instituut’ nodig heeft om zich verder te ontwikkelen, maar ze zal altijd zakelijke opportuniteiten aangaan met de grootse economieën.
Turkije als brugfunctie
Wie weet zal Turkije de brugfunctie tussen Europa en het Midden-Oosten naar een hoger niveau optillen en een totaal andere rol beginnen spelen op het geopolitieke toneel. Die grondwetswijziging lijkt daarop te alluderen en misschien is de mislukte coup een katalysator geweest om dit aanvankelijk zeer geleidelijk evoluerende proces te bespoedigen. En toch blijven de heersende opinies ons wijzen op de onwenselijkheid van de presidentiële machtsuitbreiding, maar de voorstanders lijken te begrijpen dat een presidentieel systeem een behendigheidsvoordeel kan opleveren voor een land dat de komende jaren heel belangrijke knopen gaat doorhakken wat betreft haar interne aangelegenheden én een aantal geopolitieke vraagstukken (in het bijzonder in het Midden-Oosten) die een oplossing behoeven.
Walk in the park
Het kan Erdoğan niet schelen dat er binnen Europa tegenstanders zijn van zijn voorgestelde hervormingen. Hij zou het zich misschien wel hebben aangetrokken als er een Europees land was dat in de eerste uren van de couppoging haar ongenoegen had laten blijken. De zwijgende lidstaten hebben sindsdien de perceptie tegen hen, omdat er zelfs openlijk in de handen is gewreven vooraleer duidelijk werd dat de coup mislukt was. En diezelfde landen roepen – terecht wat ons betreft – moord en brand wanneer het aantal aanhoudingen bijna 50.000 aantikt. Wat ons betreft zal het Europees Hof veel werk om handen hebben wanneer al deze zaken de internrechtelijke beroepsprocedures hebben doorlopen. Turkije zal tegen dan – indien ze de erkenning van de rechtsmacht van het EHRM niet samen met haar kandidaat-lidmaatschap bij het huisvuil heeft gezet – bijzondere omstandigheden moeten aanbrengen. Voor zover we weten is een couppoging door het leger geen walk in the park, zelfs als dat in de vorige eeuw schering en inslag was in het Turkije vóór Erdoğan.
Nogmaals, Erdoğan heeft geen apologeten in onze personen nodig, maar dat doet geen afbreuk aan onze bekommernissen als Europese Turken. We hadden liever gezien dat deze campagne anders was verlopen, zonder de onnodige verhitte discussies en wantrouwen tussen verschillende gemeenschappen, maar soms veranderen schijnbaar onbenullige gebeurtenissen het traject van belangwekkende zaken. Wij kunnen dit alleen maar vaststellen.
