Niet alleen in de ambtenarij en op openbare plaatsen, maar zo ongeveer overal op de werkvloer, in winkels, cafés en in nagenoeg alle Turkse huiskamers is Kemal Ataturk ook vandaag, meer dan een generatie zijn dood nog onsterfelijk gebleven de meeste harten.
Geen enkele staatsman uit de eerste helft van de vorige eeuw is al die tijd zo relevant gebleven als Mustafa Kemal Atatürk.
Je ziet hem overal; foto’s, de door de Turken zo geliefde wandtapijten en allerhande snuisterijen worden met zijn beeltenis opgesmukt. Alsof hij nog leefde. En hij leeft voort in de binnen- en buitenlandse politiek van zijn land. Een gefundeerde uitspraak over de Turkse politiek is zonder kennis van werk en nalatenschap van deze ‘vader der Turken’, zoals hij zichzelf noemde, niet mogelijk.
Daarom kunnen wij Europeanen niet onverschillig voor hem blijven, want Turkije is altijd het verbindingsland tussen Europa en Azië geweest, zowel geestelijk als politiek. Ataturk heeft ervoor gezorgd dat zijn land zich blijvend op het Westen richtte, wat in 1955 geleid heeft tot het Turkse lidmaatschap van de NATO.
In het deel van de wereld buiten Europa, Noord-Amerika en de communistische gebieden heeft geen enkele staatsman in de 20ste eeuw zo zijn stempel op een land kunnen drukken als Ataturk. Vandaag zien we de status van Ataturk in zijn historische dimensie. Slechts enkele vroegere sultans, die dappere krijgers en vooruitziende organisatoren waren, hebben voor de Turken zo veel gedaan als hij. Want terwijl zij het rijk van de Ottomanen tot wereldmacht tussen de Middellandse Zee en de Indische Oceaan uitbouwden, heeft Ataturk de erfenis van hun onbekwame opvolgers omgevormd tot een moderne staat die blijk heeft van voortdurende vitaliteit.
Mustafa Kemal: de man, zijn leven en zijn ideeën (deel 1)
Hier volgt is een selectie van de belangrijkste momenten en gebeurtenissen in zijn leven die van grote invloed zijn geweest op de vorming van het huidige Turkije en op de beeldvorming over hemzelf.
Mustafa Kemal groeit op in Salonica (Thessaloníki), een stad met een gemengde bevolking van moslims, christenen en joden. De stad is sterk verbonden met de rest van de Balkan en gericht op het Westen. Mustafa Kemal verlaat op jonge leeftijd het ouderlijk huis om een militaire opleiding te volgen. Daar wordt hij geconfronteerd met de herstructurering van het Ottomaanse leger door de Duitse officieren, die de nieuwe generatie Turkse militairen de laatste technieken en tactieken bijbrengen. Het nieuwe officierenkorps wordt aangemoedigd zich te presenteren als een zelfbewuste elite die bereid is zich in de politiek te bewegen.
Zijn doorbraak volgt een aantal jaren later tijdens de Eerste Wereldoorlog. In april 1915 vallen geallieerde Engelse, Franse, Australische en Nieuw – Zeelandse troepen het Ottomaans Rijk aan bij het schiereiland Gallipoli, in de hoop daarmee toegang te verkrijgen tot de Zee van Marmara en uiteindelijk de hoofdstad Istanbul.
De Turken verzetten zich hevig en er ontstaat een loopgravenoorlog die qua wreedheid en heroïek te vergelijken valt met de gelijktijdige beruchte en bloedige veldslagen in Vlaanderen en Noord – Frankrijk. Alleen al in het eerste jaar komen bij Gallipoli meer dan driehonderdduizend soldaten om het leven, maar de Turken houden uiteindelijk stand.
Na afloop van de 1ste oorlog krijgen de leiders van de Jong Turken de schuld van de nederlaag, aan de zijde van de Duitsers. Mustafa Kemal is weliswaar lid van de Jong Turken, maar aan hem kleeft het imago van de succesvolle militair, niet de smet van het verlies van de oorlog.
Het einde van de Eerste Wereldoorlog is in Turkije het begin van een tumultueuze periode, waarin het voortbestaan van de natie op het spel komt te staan. Engelse en Franse troepen bezetten Istanbul en delen van het Ottomaanse Rijk en bereiden de opdeling ervan voor; In mei 1919 nemen de Grieken Izmir in het westen over; in het oosten doen de Russen en Armeniërs een poging om zich toe te eigenen van het Ottomaanse Rijk. Mustafa Kemal werpt zich op als een van de leiders van het verzet tegen de dreigende ontmanteling.
de Grote Onafhankelijkheidsoorlog
Het is de begin van de grote Onafhankelijkheidsoorlog die duurt tot 1923. De betekenis ervan voor Turken nu nog, kan moeilijk onderschat worden. Als Turkije deze oorlog verloren had, was er van het Ottomaanse Rijk niet veel meer overgebleven dan een mini-Turkije in Centraal- Anatolië Zo is 19 mei, de dag waarop Mustafa Kemal in 1919 in Samsun arriveert waarna hij snel een begin zal maken met de organisatie van het verzet, nog steeds een vrije dag voor alle Turken.
Ditzelfde geldt voor 23 april, de dag waarop de eerste vergaderingen plaats vond van het nieuwe Turkse parlement in Ankara in 1920; 30 augustus, de dag waarop in 1922 het grote slotoffensief tegen de Grieken werd gestart en ten slotte 29 oktober, de dag waarop de Turkse republiek werd opgericht in 1923. Het zijn vier niet – religieuze nationale feestdagen die allemaal direct verbonden zijn met de overlevingsoorlog van de Turken met name de Grieken en de Engelsen tussen 1919 en 1923.
Aan het eind van de oorlog is er één man de baas: Mustafa Kemal. Vanaf 1920 is hij voorzitter van het parlement met vergaande wetgevende, uitvoerende en juridische bevoegdheden. In 1921 wordt hij ook benoemd tot opperbevelhebber van het leger. Hij heeft dan meer macht dan de meeste sultans voor hem.
Wordt vervolgd …
