Wie zat er achter de bloederige poging tot staatsgreep in Turkije waar meer dan 160 mensen hun leven verloren, het parlement van de natie gebombardeerd werd en het land op de afgrond van een keiharde militaire regime bracht sinds 1983?
Sinds het begin van de couppoging wees de regering naar de gemeenschap van Fethullah Gulen, een islamitische sekte met een zeer uitgebreid en sterk netwerk in de Turkse staat. Geen wonder dus dat er na de mislukte staatsgreep streng werd opgetreden in het leger, het gerechtssysteem, de politiemacht en andere instellingen tegen “Gulenisten” zoals ze genoemd worden. Veel waarnemers in het Westen echter, lijken te aarzelen om te accepteren dat Gulen ook maar iets te maken had met de staatsgreep en zeggen dat er “geen bewijzen” zijn. Sommigen vermoeden zelfs dat de couppoging gefaket werd door president Recep Tayyip Erdogan, zijn versie van de Rijksdagbrand.
Gulen = Messias
Het Gulenprobleem is niet alleen echt, maar tegelijk ook dodelijk zoals men heeft kunnen zien de afgelopen dagen. De Gulenbeweging heeft honderdduizenden leden die geloven dat de voormalige moskee-prediker bijzondere goddelijke inspiratie en wijsheid bezit. Leden van de binnenste kringen van de beweging hebben me persoonlijk verteld dat ze hem zien als de “uitverkorene”, een soort van Messias. Dit geloof zorgt ervoor dat de gemeenschap zeer hecht en gehoorzaam is aan Gulen. Er is absoluut geen ruimte voor een eigen afwijkende mening, laat staan kritiek.
Duistere kant
Als de Gulenisten slechts scholen en niet-gouvernementele organisaties zouden stichten over de hele wereld – zoals het op het eerste zicht blijkt – dan zou er geen probleem zijn. Verschillende gebeurtenissen, anekdotes en journalistieke berichtgevingen tonen aan dat de Gulenisten ook een duistere kant bezitten: een geheime structuur in de staat, een project dat al decennia aan de gang is met als doel een bureaucratische controle over de staat uit te oefenen.
Ik schreef al eens over deze donkere zijde met een interview met Hanefi Avci, een ex-politiechef die de Gulenistisch infiltratie in de politiemachten uit de doeken deed in 2010 met een bestseller. Hij wed echter heel snel met valse klachten gearresteerd en eindigde in de bak. Avci legde uit hoe Gulenisten staatsgeheimen verkregen en andere criminele activiteiten pleegden door illegale afluisterpraktijken en het vervalsen van documenten. Hij waarschuwde dat Gulenisten ook zeer sterk waren in het leger en dat ze die invloed als laatste redmiddel zouden kunnen gebruiken in hun existentiële oorlog met Erdogan.
Couppoging
Dit is de achtergrond van de couppoging op vrijdag. Merkwaardig genoeg gebeurde de poging tot staatsgreep een maand voor de jaarlijkse verschuivingen van het Turks leger waarin Erdogan alle verdachte Gulenisten wilde zuiveren en schorsen. De meeste officieren die betrokken waren in de couppoging promoveerden namelijk tot hun nieuwe rangen na de beruchte Ergenekon-zaak van 2009. De zaak werd geleid door Gulenistische procureurs die werden gesteund door Erdogan als zijn bondgenoten tegen een seculiere staatsgreep – men moet de ironie appreciëren.
Dani Rodrik
De Ergenekon-zaak die meer dan 300 seculiere officieren voor jaren achter de tralies zette, werd ontmaskerd als bedrog door Dani Rodrik, een Harvardprofessor die toevallig ook de schoonzoon is van een van de beschuldigde topgeneraals in de bewuste Ergenekonzaak. Aldus kan Rodrik, een westerse liberaal en zeker geen fan van Erdogan, beschouwt worden als een kenner in deze zaken. In zijn recente stuk voor Project Syndicate, “Turkey’s Baffling Coup”, schreef hij het volgende over de Gulenistische betrokkenheid:
“De bewering is minder gek dan het lijkt. We weten dat er een sterke Gulenistische aanwezigheid is in het leger. … Sterker nog, het leger was de laatste overblijvende bolwerk van Gulen aangezien Erdogan de sympathisanten van de beweging in de politiemachten, het gerechtelijk systeem en de media had gezuiverd. We weten ook dat Erdogan zich klaarmaakte om een grote actie te ondernemen tegen de Gulenisten in het leger. De Gulenisten hadden dus een motief en de timing van de mislukte couppoging steunt hun betrokkenheid”.
niet-Gulenistische seculiere officieren
Het is ook heel goed mogelijk dat sommige niet-Gulenistische seculiere officieren die Erdogan voor andere redenen niet konden uitstaan, ook betrokken zijn in de coup. De claim dat Gulen de drijvende kracht moet zijn, is zeker geen complottheorie. Het is de meest plausibele theorie. Dit betekent dus dat Gulen wel degelijk voor de rechtbank moet verschijnen. De bloederige poging tot staatsgreep is een verschrikkelijke aanval op Turkije dat veroordeeld en afgestraft moet worden.
Gerechtigheid
Gulen moet, met andere woorden, voor de rechter verschijnen. De Amerikaanse regering moet hem uitleveren aan de Turkse staat. Er zijn natuurlijk zorgen of hij een eerlijk proces zal krijgen. Er waren gelijke zorgen voor Abdullah Ocalan, de terroristische leider van de terreurgroep PKK. Hij kreeg echter een eerlijk proces; Gulen moet ook eerlijk berecht worden. Dit is niet alleen van levensbelang voor de betrekkingen tussen Amerika en Turkije en om de gevaarlijke politieke euforie in Turkije te kalmeren. Het is ook van levensbelang voor gerechtigheid.
