– Het strategische bondgenootschap tussen Turkije en Israël in het Midden-Oosten, gevoed door hun gedeelde doelstelling om Iran te beknotten en om te verhinderen dat de Arabische staten zich tegen hen verenigen, zal hun relatie in stand houden doorheen meeste externe schokken
– Toenemende Amerikaanse inspanningen om regionale bondgenoten te vinden in de strijd tegen Iran houdt beide landen bijeen
– De Turkse verdediging van een Palestijnse staat zal altijd een wrang punt vormen tussen de twee. Hoewel dit Turkije belangrijke geloofwaardigheid verleent in de moslimwereld, is het tegenstrijdig met het defensiebeleid van Israël.
Israël en Turkije schijnen voorzichtig elkaar te benaderen ter voorbereiding van een hervatting van de diplomatieke betrekkingen.
Functionarissen van beide landen hebben naar verluidt afgelopen maand elkaar ontmoet in de Verenigd Arabische Emiraten om het verbeteren van de diplomatieke banden te bespreken. Andere signalen wijzen ook op een toenadering: Turkije zond recent een economische attaché naar Israël en Israël begon recent een interne zoektocht voor een ambassadeur in Turkije.
De twee landen – soms bondgenoten, soms vijanden – worden tot reconciliatie gedwongen terwijl ze Iran willen counteren, tegemoetkomen aan Amerikaanse eisen en hun positie in het Midden-Oosten willen verdedigen.
De zoektocht naar gemeenschappelijke raakvlakken
Veel strategische factoren binden Turkije en Israël. Ze zijn allebei belangrijke niet-Arabische machten in de regio en onmisbaar voor het machtsevenwicht dat het Perzische Iran en Arabische machten zoals Saudi-Arabië bevat. Ze beschikken allebei ook over de sterkste legers in het Midden-Oosten. Turkije heeft de machtigste zeemacht en Israël heeft de sterkste luchtmacht. Ze zien beiden elkaar als te machtig om als vijand te hebben.
Een functionerende relatie
Uiteindelijk moet Israël, om zich te beschermen in een onvriendelijke buurt, minstens een functionerende relatie behouden met Turkije. Het alternatief houdt een strijd in met een grote regionale macht terwijl er vijandige Arabische naties in de buurt zitten. Turkije is voorts groter en beschikt over meer invloed en over strategisch cruciale macht dankzij haar locatie tussen de Middellandse en Zwarte zeeën en haar status als een tegengewicht voor Rusland, Iran en nadere regionale zwaargewichten. Diezelfde strategische waarde was ook belangrijk tijdens de Koude Oorlog toen de Verenigde Staten zich allieerden met Turkije en Israël om de Sovjet-penetratie in de Arabische wereld te stoppen.
Schikken naar de Turkse manier
In de afgelopen twee decennia moest Israël zich schikken naar de Turkse manier van relaties opbouwen in de regio: die methode hield in dat het land ruzie zocht met Israël – voornamelijk over de behandeling van de Palestijnen – om populair te worden in de Arabische wereld. En voor Turkije is de Israëlische relatie met bepaalde Koerdische facties – waarvan Israël sommigen zwaar heeft bewapend in het verleden – een doorn in het oog en verzwakt dit het Turkse beleid om een Koerdische staat te voorkomen. Israël te vriend houden zou een dergelijke bewapening van de Koerden kunnen voorkomen.
Regionale doelstellingen
Ondanks hun verschillen zijn sommige van hun regionale doelstellingen dezelfde, voornamelijk wanneer het aankomt op het indammen van de Iraanse invloed. Deze doelstelling wordt het duidelijkst in het Syrische conflict, waar Turkije en Israël Damascus uit de invloedssfeer van Tehran willen halen ten voordele van Ankara. Israël is vooral bezorgd over de stabiliteit van haar Syrische grenzen waar de Iraanse aanwezigheid zorgwekkend is voor haar. Net zoals Rusland kan Turkije de Iraanse aanwezigheid beïnvloeden, maar niet controleren. Israël weet ook dat Turkije, meer dan elk ander land actief in Syrië, zeer belangrijk is om te verzekeren dat de rebelgroepen daar geen extremisten worden.
Invloed van Hezbollah
In Libanon hebben beiden de invloed van Hezbollah proberen te beperken, hoewel ze verschillende middelen gebruikten. Israël vocht met Hezbollah van tijd tot tijd en hield haar militaire uitbreiding onder controle. Turkije koos voor een meer genuanceerde en langzame aanpak door het steunen van anti-Iraanse politieke en militaire troepen om Hezbollah en andere proxytroepen van Iran te bekampen.
De economische banden verbinden
De verbeterde handel is wellicht de belangrijkste gedeelde doelstelling omdat zelfs in tijden van diplomatieke oorlog de invoer en uitvoer is blijven voortduren. Israël importeert ongeveer 3 miljard dollar (2,58 miljard euro) aan grondstoffen en gerede producten, zoals cement, staal en tomaten, uit Turkije, wiens huidige economische moeilijkheden het belang van de handelsrelatie onderstrepen. Voor Israël verzekert de import dat haar bedrijven een stabiele aanvoer van materialen hebben.
Aanzienlijke rol
Israëlische wapenverkopen aan Turkije spelen ook een aanzienlijke rol in hun relatie. Terwijl de Turkse wapenindustrie sterk is gegroeid in het afgelopen decennium, blijft de wapenhandel een veelbelovend domein voor samenwerking. De energiesector kan ook uiteindelijk een ander domein voor samenwerking worden. De twee strijden voor de aardgasexploitatie in het oosten van de Middellandse Zee hoewel er plannen zijn om een pijplijn te bouwen tussen beiden. Maar de deal tussen Noble Energy en het Israëlische Delek Drilling en het Egyptische East Gas Co om aardgas uit Israël aan Egypte te leveren, aangevuld door de moeilijkheid om een pijplijn te bouwen doorheen betwist Cypriotisch gebied, heeft de Israëlisch-Turkse pijplijndromen voorlopig in de kast gezet.
De meest recente barst
De diplomatieke breuk in mei 2018 was slechts een van de vele periodieke storingen in hun voorzicht gebalanceerde relatie.
In december 2017 besloot de VS hun ambassade in Israël van Tel Aviv naar Jeruzalem te verplaatsen, wat de meest problematische kwestie tussen Turkije en Israël verzwaarde: het Palestijnse conflict. In mei beschuldigde Turks president Recep Tayyip Erdogan Israël van genocide en zette Turkije de Israëlische ambassadeur Eitan Naeh het land uit nadat tientallen Palestijnen gedood werden tijdens onrusten in Gaza veroorzaakt door de verhuis van de ambassade.
Zware retoriek vanuit Turkije over de Israëlische daden tegen de Palestijnen is een bekend refrein geworden onder Erdogan. Turkije wilt de voorvechter van de Palestijnse zaak worden omdat het Turkije invloed geeft in de moslimwereld. In zijn rol als patriarch van de politieke islam wilt de president een sterk imago in eigen land bouwen.
Gefocust op haar veiligheid
Israël is vooral gefocust op haar veiligheid. De Palestijnen een staat ontkennen is een middel om die veiligheid en stabiliteit te verzekeren. Turkije zal een beetje onvoorspelbaar blijven in hoever ze wil gaan om Palestijnse rechten te verdedigen. Israël kan allerlei harde retoriek van de Turkse overheid weerstaan: dat is ze gewoon. Maar elke nieuwe, volstrekt inmengende handeling door de Turkse overheid in de onrustige Palestijnse gebieden kan problematisch zijn. Israël is al bezorgd over de Turkse financiering van burgerlijke en islamitische verenigingen in Oost-Jeruzalem. Die steun is bedoeld om de Turkse soft power daar te versterken in haar concurrentie met de Arabische staten Qatar, Saudi-Arabië en Egypte.
De rol van de Verenigde Staten
Dat de Amerikaanse ambassadebeslissing de recente Turks-Israëlische breuk kan verdiepen, toont de invloed van de VS op hun moeilijke relatie aan. De VS speelde eerder een belangrijke rol in het verzoenen van beide partijen. In 2013 zette president Barack Obama druk op de Israëlische premier Benjamin Netanyahu om zich te verontschuldigen voor de Turkse activisten die gedood werden toen Israël de “Gaza Freedom Flotilla” onderschepte in 2013. De families van de gedode activisten kregen compensatievergoedingen van Israël.
Nu heeft de VS een samenwerking en een functionerende relatie met beiden nodig, zoals tijdens de Koude Oorlog, om een tegenwicht te vormen tegen Iran en om haar eigen lastposten in de regio te verminderen. Versterkt door de economische problemen in het land zit de druk nu op Turkije. Ondanks de verslechterde toestand van de Amerikaans-Turkse betrekkingen zal de VS Turkije blijven aansporen om samen te werken met Israël. Tegelijkertijd bevinden de VS en Israël zich in een ongewoon dichte relatie, wat Israël kan verstouten om haar binnenlandse en regionale beleidshandelingen sterker aan te pakken. Israël buitte deze verhoogde Amerikaanse druk op Turkije uit in haar onderlinge relatie met Ankara en gebruikte haar eigen druk op de VS om de verkoop van de geavanceerde F-35 jets aan Ankara te verhinderen.
Stille toenadering tussen Israël en Saudi-Arabië
Ten slotte moet Ankara rekening houden met de stille toenadering tussen Israël en Saudi-Arabië. Hun samenwerking, gesteund door Washington en gedreven door hun gedeeld verlangen om Iran in te tomen en te bekampen, kan de Turkse doelstellingen om meer invloed te vergaren in het noorden van Syrië en van Irak bemoeilijken. Deze situatie dwingt Turkije om nauwer samen te werken met Israël om een voet te steken voor elke Saudische handeling die Turkse veiligheidsbelangen in het gedrang kan brengen, zoals het bewapenen van bepaalde Koerdische groepen die vechten tegen Iran. Een verbeterde Turkse relatie met Israël kan ook de Amerikaanse druk op het land verlichten.
De weg vooruit
Hoewel meeste signalen wijzen op een uiteindelijke reconciliatie, kunnen Turkse daden die voortgang verhinderen. Turkije is nog steeds op zoek naar manieren, buiten haar retoriek, om een plaats op te eisen in de Palestijnse zaak. Het Turkse voorstel voor een zeehaven in Gaza, die de levering van Turkse hulp aan het gebied zou vergemakkelijken, kan op enige voortgang rekenen. En Ankara zal verder bouwen aan haar banden in Oost-Jeruzalem in de hoop dat Israël in het gebied liever haar dan andere machten, zoals Iran, ziet. Maar Turkije zal wellicht enkel financiering bieden met Israëlische goedkeuring. Anders kan de hervatting van de diplomatieke banden beperkt worden.
Voorlopig blijven de relaties tussen Turkije en Israël pragmatisch, beperkt en zakelijk, onderworpen aan de invloeden van de gebeurtenissen in de regio. Een toenadering kan economische opportuniteiten bieden aan Israëlische bedrijven die willen investeren in en met een economisch verzwakt Turkije. De twee landen zullen wellicht gesprekken blijven voeren over de toekomst van Syrië en over manieren om de Iraanse invloed daar te beperken. Deze twee zaken – handel en Iran – blijven het epicentrum van hun manische relatie met ups en downs.
