De documentaire The Dissident – over de moord op de Saudische jouranlist Jamal Khashoggi – draaien was een moeilijke oefening.
Ze aan het grote publiek getoond krijgen is nóg lastiger. Nochtans draagt de docu het keurmerk van Bryan Fogel, de Amerikaanse regisseur die in 2018 een Oscar won.
Maar de grote streamingsites houden hun handen angstvallig af van zijn laatste film, uit schrik voor represailles van Riyad, de grootste stad en hoofdstad van Saoedi-Arabië.
Het was anderhalf jaar op eieren lopen voor documentairemaker Bryan Fogel. Na zijn Oscarwinst wilde hij een volgende documentaire wijden aan mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting.
Maar dat verhaal diende zich niet meteen aan. Tot Jamal Khashoggi op 18 oktober 2018 verdween bij een bezoek aan het Saudische consulaat in Istanboel.
De 60-jarige dissident had er een afspraak om papieren op te halen voor zijn huwelijk met Hatice Cengiz.
Omdat er al zoveel over de zaak was verschenen en verteld, zocht Fogel naar een aparte invalshoek voor zijn docu. Het verhaal van de moord moest worden verteld door de ogen van zij die het dichtst bij de Saudische journalist hadden gestaan. Een maand na de moord contacteerde hij daarom Cengiz, om het verhaal van de mens Khashoggi te vertellen.
Vijf weken lang was hij in Istanboel om haar te overtuigen om mee te werken. Tegelijkertijd nam hij contact op met dissident en videoblogger Omar Abdulaziz, om de activist in de vermoorde journalist te schetsen.
Dertig jaar lang had Khashoggi met zijn journalistiek trouw de koninklijke familie in Saudi-Arabië gediend. Toen de Arabische Lente losbrak, zag hij in de omwenteling de kans om van het Midden-Oosten het nieuwe Europa te maken.
Zijn kritiek op het regime nam toe. In 2017 verliet hij halsoverkop zijn thuisland en trok naar Amerika. Om in contact te komen met de Saudische oppositie, zocht hij de stem van de jonge generatie.
Ze startten samen een project op, ‘Bijen’ genoemd. Dissidenten werden uitgerust met Twitter-accounts op smartphones die niet traceerbaar waren, om zo veel mogelijk berichten over de toestand in Saudi-Arabië te verspreiden.
Het was een tegenoffensief tegen de ‘Vliegen’: het legertje sociale mediagebruikers en internettrollen die in dienst van Riyad elk kritisch geluid overstemmen met propaganda.
Gulle Turken
Fogel had nóg een bondgenoot nodig om zijn documentaire te kunnen maken. Hij vreesde dat het onmogelijk zou zijn om de Turkse autoriteiten te overhalen om hun onderzoek met hem te delen. Maar de bereidwilligheid was verrassend groot.
Om hun ‘vijand’ een hak te zetten, had Fogel het maar voor het uitkiezen. Hij kreeg gruwelijke details over de moord. Zoals de transcriptie van de gesprekken terwijl het lichaam met een botzaag in stukken werd gezaagd.
Fogel kreeg zelfs meer dan hij wilde van de Turken. De geluidsopnames aanvaardde hij niet, die waren te gruwelijk.
Staande ovatie, geen contract
De regisseur wist niet dat de grootste moeilijkheid nog moest komen. De documentaire werd in avant-première getoond op het Sundance Festival in januari vorig jaar.
The dissident kreeg een staande ovatie, ook Netflix-baas Reed Hastings was aanwezig. Fogel, wiens naam een kwaliteitsgarantie biedt, verwachtte dat de grote streamingsites een bod zouden doen. Netflix had eerder Icarus al gekocht.
Maar niemand meldde zich voor The dissident. Netflix niet, Apple TV niet en zelfs Amazon niet.
Mogelijke Saudische represailles en het verlies van een rijke afzetmarkt schrikten de streamingdiensten volgens Fogel af.
