De beste Turkse gezegdes voor elke gelegenheid

30 september was de Internationale Dag van het Vertalen, een dag gewijd aan het erkennen en eren van een beroep dat al sinds het begin van geschreven taal bestaat en alleen maar belangrijker wordt in een tijd van vorderende globalisatie.

Ter ere van de Internationale Dag van het Vertalen dit jaar heb ik 10 van de meest karakteristieke en wellicht komische idiomen, spreekwoorden en gezegdes uit het Turks geselecteerd die je in je reizen doorheen Turkije zal tegenkomen.

1. Nazar değmesin – Laat het boze oog je niet aanraken

Vertaald als het “boze oog”, verwijst het woord “nazar” naar het geloof dat slechte geluk of tegenslag kan komen door de jaloerse of bewonderende blikken van anderen. Bijgevolg is de praktijk van het hangen van een “nazar boncuğu”, een boze oog-kraal, een trouwe traditie geworden om huizen, voertuigen en zelfs mensen veilig te houden van ongelukkige omstandigheden. In een gesprek echter zal je regelmatig het spreekwoord “nazar değmesin” horen, dat betekent “laat het boze oog je niet raken”. Je kan de zin horen wanneer je openlijk iemands goed geluk of fortuinlijke situatie looft.

2. Alın yazısı – Het is geschreven op je voorhoofd

Vertaald als “wat geschreven is op je voorhoofd” verwijst “alın yazısı” naar het wijdverspreide geloof in Turkije dat je lot is voorbestemd is, gelijk aan het Nederlandse gezegde “het staat in de sterren geschreven”.

3. Bir kahvenin kırk yıl hatırı vardır – Een kop koffie heeft een geheugen van 40 jaar

Een waar bewijs van het belang van Turkse koffie voor Turken, vertaalt het gezegde “bir kahvenin kırk yıl hatırı” als “een kop koffie zal voor 40 jaar herinnerd worden”. Maar wat het echt betekent is dat het delen van een kop Turkse koffie met een Turk een 40-jarige vriendschap zal opleveren.

4. Dost acı söyler – Een vriend zegt wat pijn doet

Het spreekwoord “dost acı söyler”, dat vertaalt als “een vriend zegt wat pijn doet”, betekent dat een echte vriend de bittere waarheid zal vertellen. Het wordt gebruikt om de pijnlijke klap van het vertellen of ontvangen van ongelukkige nieuws van een dichte vriend te verzachten.

5. Tuzu kuru – Zijn/haar zout is droog

Het idioom “tuzu kuru”, dat vertaalt als “zijn/haar zout is droog”, betekent dat iemand financieel welgesteld is, of zoals wij zouden zeggen, “hij/zij zit op rozen”.

6. Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu – Wat voor dieet is dit, wat voor zuurkool is dit     ​

Dit bijzonder Turks idioom, “bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu”, is ongetwijfeld een van de meest verwarrende. Het vertaalt als “wat voor dieet is dit, wat voor zuurkool is dit”. Zonder de woorden en hun plaatsing te ontcijferen is de betekenis in de cultuur “wat het belangrijkste is”, en in dit geval wordt deze zin gebruikt om de tegenstrijdigheden in iemands woorden of gedrag aan te duiden.

7. Eşek hoşaftan ne anlar? – Wat begrijpt een ezel van compote?

Hoewel de betekenis hetzelfde is, verschillen enkel de dieren en de dingen in het Turkse gezegde “eşek hoşaftan ne anlar?”, dat vertaalt als “wat begrijpt een ezel van compote?”. Ons equivalent spreekwoord is “parels gooien voor de zwijnen”. Beide gezegdes omvatten de notie van het aanbieden van iets waardevol of goed aan iemand die volledig onbewust is van de waarde ervan.

8. Armut, ağacın dibine düşer – De peer valt naar de bodem van de boom

Het gezegde “armut, ağacın dibine düşer”, dat vertaalt als “de peer valt naar de bodem van de boom”, is simpelweg het Turkse equivalent van “de appel valt niet ver van de boom” en verwijst naar de veralgemening dat kinderen gewoonlijk op hun ouders lijken.

9. Pireyi deve yapmak – Van een vlo een kameel maken
Het Turkse spreekwoord “pireyi deve yapmak”, dat vertaalt als “van een vlo een kameel maken”, is het equivalent van onze “van een mug een olifant maken” en verwijst naar het overdrijven van een kleine kwestie.

10.  – Het been van de duivel breken
​Een gelijkaardig spreekwoord aan “Şeytanın bacağını kırmak”, dat vertaalt als “het breken van de duivels been”, zou “iets uit de as oprakelen” zijn, daar dit spreekwoord ook verwijst naar het aanvangen van iets waar je al lang niet aan hebt kunnen beginnen.

11. Maydanoz olma – Wees geen peterselie

Een van de recentere spreekwoorden in het Turks is de komische “maydanoz olma”, dat vertaalt als “wees geen peterselie”. De betekenis van dit gezegde is om je met je eigen zaken bezig te houden en, in tegenstelling tot peterselie, niet je neus overal in te steken.

12. Tereyağından kıl çeker gibi – Het is even gemakkelijk als het trekken van een haar uit boter

 Het Turkse spreekwoord “Tereyağından kıl çeker gibi”, dat vertaalt als “het is even gemakkelijk als het trekken van een haar uit boter”, wordt gebruikt om iets heel gemakkelijk te beschrijven. Gelijkaardige Nederlandse spreekwoorden zijn “dat is een fluitje van een cent”, “dat is een peulenschil” of “iets op zijn slofjes kunnen”.

13. Bin pişman – Een duizend keer berouw

Het idioom “Bin pişman”, dat vertaalt als “een duizend keer berouw”, kan beide richtingen uit in het Turks in de zin dat het diepe spijt voorstelt en met de toegevoegde hulpwerkwoorden “olmak” en “etmek” kan het twee dingen betekenen: je lijdt zelf onder de spijt of je wenst de spijt iemand anders toe.

14. İple çekmek – Met draad trekken

Het Turkse idioom “iple çekmek”, dat vertaalt als “met draad trekken”, wordt gebruikt om te benadrukken hoeveel iemand naar iets uitkijkt.

15. Keçileri Kaçırmak – De geiten verliezen

Het Turkse gezegde “keçileri kaçırmak”, dat vertaalt als “de geiten verliezen”, betekent dat iemand zijn verstand verloren heeft oftewel volledig gek geworden is. Gelijkaardige gezegdes zijn “hij is van lotje getikt”, “een halve zool zijn”, “alle stoppen zijn doorgeslagen” of “uit de band springen”.

Sabah