Hongarije is een land dat taalkundig en cultureel niet helemaal past in het model van de meeste Europese landen, maar het heeft wel veel gemeen met de Turkse geschiedenis.
De Hongaren leven al lang in Midden-Europa, aan de rand van de turbulente Balkan. Het zijn overwegend katholieke christenen en hun staat is nu ook lid van de Europese Unie, net als veel andere landen in Oost- en Midden-Europa na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991.
De Hongaren hebben één uniek verschil met de andere Europese staten. Zij beschouwen zichzelf noch als Slavisch, noch als Germaans, zoals veel andere volkeren in Europa.
West- en Centraal-Europa worden gewoonlijk gedomineerd door naties die Germaanse of Romaanse (Latijnse) talen spreken, terwijl de Balkan wordt gedomineerd door Slavische, Balkan Romaanse, Albanese en Modern Grieks verwante talen.
Tussen de Slavische en Germaanse naties hebben de Hongaren, wier taalkundige kenmerken veel gelijkenissen vertonen met de talen van naties van Turkse oorsprong, een band met Centraal-Azië en zijn overwegend Turkse inwoners.
Er is een hevig debat gaande over de vraag of de Hongaarse taal Turks is of niet. Sommigen menen dat de meningsverschillen over de oorsprong van de Hongaarse taal voor een deel door de politiek zijn beïnvloed.
Het huidige Hongaarse leiderschap onder Viktor Orban bracht zijn land in 2014 in de richting van het verkrijgen van de status van waarnemer bij de Organisatie van Turkse Staten.
“Hongaren beschouwen zichzelf als late afstammelingen van Attila, van Hun-Turkse afkomst, en het Hongaars is een verwant van de Turkische talen,” zei de Hongaarse premier in 2018 tijdens een bijeenkomst van de Samenwerkingsraad van Turkstalige Staten, die vorig jaar zijn naam veranderde in de Organisatie van Turkstalige Staten.
Orban ging verder en verklaarde dat Hongaren “Kipchak-Turken” zijn en “ook trots waren” op zijn Turkse afkomst, ondanks het feit dat “hun tegenstanders in Europa hen bespotten als barbaarse Hunnen en het volk van Attila”.
Hunnen, Attila en Hongaren
Er bestaat een sterke opvatting dat Hongarije als woord etymologisch is afgeleid van de Hunnen.
Hoewel er in de academische wereld een debat gaande is over de oorsprong van zowel de Hunnen als Attila, is iedereen het erover eens dat Atilla de machtigste leider was van het Hunnenrijk, dat uitgestrekte gebieden van het Euraziatisch plateau besloeg en Midden-Europa domineerde, met name het grondgebied van het huidige Hongarije, Oostenrijk en Oekraïne.
Attilla versloeg Romeinse legers in verschillende tijdperken en vormde een serieuze uitdaging voor de beide hoofdsteden van het rijk, Constantinopel en Rome. In 452 bevond hij zich in Noord-Italië, dat geen effectieve troepenmacht had om zich tegen Attila te beschermen toen zijn machtige leger het Italiaanse schiereiland verwoestte.
Na een ontmoeting met de bisschop van Rome, Leo I, die later paus zou worden, besloot hij zich uit Italië terug te trekken zonder Rome in te nemen. Sindsdien hebben historici verschillende theorieën geopperd over Attila’s mysterieuze terugtrekking, maar er is geen echte verklaring voor Attilla’s onwil om de Romeinse hoofdstad in te nemen, iets waar veel militaire leiders lang naar hadden verlangd.
Ondanks het ontbreken van een consensus over wie de Hunnen waren, wijzen veel tekenen erop dat hun militaire, politieke, culturele, religieuze en taalkundige oriëntaties meer gelijkenis vertonen met de Turkse volken dan met andere. Sommige bronnen identificeren hen als proto-Turken.
Voor veel Hongaren zijn de Hunnen hun voorvaderen en sommige historische verslagen spreken ook in die richting. Sommige DNA-monsters van moderne Hongaren bevestigen ook de Hunnen-verbinding, en tonen aan dat de Hongaarse genen sterke Centraal-Aziatische elementen hebben.
De Turkse connectie van Hongarije
De eerste Hongaarse koning, Arpad, die zich bij de meeste Hongaarse stammen wist aan te sluiten, heeft een interessante naam. Arpad, wat gerst betekent in het Hongaars, wordt in het Turks uitgesproken als arpa, waaruit een verband met de Turkische taal blijkt. Volgens de Hongaarse traditie en volgens recente studies was hij een afstammeling van Attila.
Een ander interessant feit over Arpad is zijn historische perceptie door zijn tijdgenoten. De Oostromeinse (Byzantium) keizer Constantijn Porphyrogenitus beschouwde hem en zijn volk als Turkisch, en noemde zijn koninkrijk West-Turkije om hen te onderscheiden van de Khazaren, een groot Turkisch khanaat in de huidige delen van Rusland, Kaukasië en Centraal-Azië, dat Oost-Turkije werd genoemd.
In het Turks wordt Tourkia uitgesproken als Turkiye, de huidige naam van Turkiye met de hoofdstad Ankara. De helm van Arpad en zijn bewapening, afgebeeld door de huidige Hongaren, hebben ook veel overeenkomsten met de militaire kleding van nomadische Turkse leiders.
Ondanks de vele overeenkomsten tussen de Hongaren en de Turkmenen hebben de Hongaren, nadat zij zich grotendeels tot het christendom hadden bekeerd, tussen de 14e en 16e eeuw in Oost- en Midden-Europa hevige gevechten geleverd met de islamitische Ottomaanse Turken.
Maar dat hoeft niet te verbazen. De Ottomaanse Turken leverden niet alleen bloedige gevechten met Europese kruisvaarderslegers, maar ook met andere staten van Turkse oorsprong, zoals het Timuridenrijk, Aq Qoyunlu en later de Safaviden.
Wat moderne natievorming ons vertelt
Hoewel de Hongaren al lang het gevoel hebben dat zij sterke niet-westerse wortels hebben, ontdekten zij met de opkomst van natiestaten in heel Europa dat zij enkele unieke elementen nodig hadden om zich te onderscheiden van de hen omringende staten zoals het door de Habsburgers geleide Oostenrijkse Rijk en andere door Slavische volkeren gedomineerde naties zoals Rusland en Bulgarije.
In de loop van de 19e eeuw, onder verschillende bezettingen uit verschillende richtingen, was die behoefte duidelijker geworden.
Terwijl de Hongaren in het verleden met de Osmanen hadden gevochten, waren sommige Hongaarse elites van mening dat de Osmanen – die Hongarije zelfs onder rechtstreeks Osmaans bestuur in de 16e en 17e eeuw een grote autonomie verleenden – misschien een betere optie waren dan de heerschappij van Oostenrijkers, Duitsers en Russen.
Sommige Hongaarse geleerden en staatslieden sloten zich niet alleen aan bij de Ottomanen, maar begonnen ook te geloven dat het introduceren van een historisch verhaal gebaseerd op Hongarijes Turkse oorsprong voor hun volk het beste medicijn zou kunnen zijn tegen Slavische en Germaanse nationalistische invloeden.
Onder hen neemt Armin Vambery, een invloedrijke Joods-Hongaarse geleerde en Turkoloog, een bijzondere plaats in. Vambery geloofde sterk in Hongaars-Turkse verbindingen van taal tot andere culturele en historische aspecten.
Hij was een van de promotors van het idee van Turanisme of pan-Turkisme, de culturele en mogelijk politieke eenheid van de Turkse naties van de Balkan tot Centraal-Azië.
Net als Friedrich Max Muller, de beroemde Duitse filoloog, geloofde Vambery dat de Hongaarse taal sterke banden had met de Oeral-Altaïsche groep, waaronder veel Turkische talen werden geschaard. De term Turaanse talen en het begrip Turan werd voor het eerst ontwikkeld door Muller in de 19e eeuw.
Het is interessant dat vóór er sprake was van een moderne Turkse natiestaat, waarvan de eerste ontstond na de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog in 1923 in Turkiye, Vambery, een Hongaarse geleerde, hartstochtelijk de pan-Turkse ideeën verdedigde.
Hij was niet de enige in Hongarije, waar de studie van de Turkologie zich veel eerder ontwikkelde dan in andere Turkstalige landen, waaronder het Ottomaanse Rijk.
Vambery reisde naar het Ottomaanse Rijk en naar Centraal-Azië om onderzoek te doen naar de Turkse culturen en talen, en legde sterke banden met zowel Ottomaanse als Centraal-Aziatische Turkse elites.
Vambery en enkele andere Hongaarse elites waren ervan overtuigd dat het pan-Turkisme een beter politiek recept voor Hongarije was dan het pan-Slavisme en het pan-Germanisme.
Na meer dan honderd jaar, na de dood van Vambery, zijn er sterke aanwijzingen dat de voorstanders van de pro-Turkse theorie hun vruchten hebben afgeworpen in Hongarije, waar nu een volksbeweging bestaat die de nadruk wil leggen op de Turkse oorsprong van het land.
Ook de verschillende uitspraken van de huidige leider Orban over de Turkse oorsprong van Hongarije wijzen op de kracht van deze beweging in het land.
Ondanks enkele controversiële elementen lijkt het Hongaarse turanisme ook een invloedrijke beweging te zijn, waarvoor sommige politieke partijen in Hongarije in meer of mindere mate sympathieën koesteren.
Alvorens als waarnemend land toe te treden tot de Organisatie van Turkse Staten, was Hongarije in 2008 gastland voor de tweede grote Kurultaj, een traditionele bijeenkomst van verschillende nomadische Turkse groepen. De eerste Kurultaj werd in 2007 gehouden in Kazachstan, dat veel Turken beschouwen als het vaderland van hun voorouders.
Sindsdien is de Grote Turkse Kurultaj verschillende keren gehouden in Bugac, een Hongaarse stad.
In 2015 werd het evenement georganiseerd door de Hongaarse Turan Stichting, gesteund door het Turkse TIKA (Turks Agentschap voor Samenwerking en Coördinatie).
Bron: TRT
