De enige zekerheid is dat het einde van Erdoğans ambtstermijn veel plotselinger zal komen dan men zou verwachten: Geen leider wordt wakker met het idee dat vandaag zijn laatste dag is.
Recep Tayyip Erdoğan vierde in maart zijn 18e jaar aan de macht. Toen hij een parlementsverkiezing won en vervolgens het premierschap op zich nam, was hij een voormalige burgemeester van middelbare leeftijd. Hij beloofde zowel een hervormer als een bruggenbouwer te zijn.
Misschien is het enige waarover Erdogans voor- en tegenstanders het eens zijn, dat de ouder wordende autocraat de meest invloedrijke leider van Turkije is sinds Mustafa Kemal Atatürk bijna een eeuw geleden de moderne republiek stichtte.
Traject na Erdoğan
Niemand weet hoe Erdoğans bewind zal eindigen, laat staan waar hij zal worden begraven, maar uiteindelijk is de vraag wie de volgende zal zijn misschien wel de belangrijkste om te zien welk traject Turkije na Erdoğan zal afleggen.
Er is hoop, althans bij sommige functionarissen op het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat Turkije na Erdogan zal terugkeren naar de status quo ante. Dat is naïef.
De bevolking van Turkije is met bijna 20 miljoen toegenomen sinds Erdoğan aan de macht is gekomen. Ongeveer evenveel Turken hebben hun hele opleiding onder zijn curriculum genoten.
Nog eens zo’n 13 miljoen hebben het grootste deel van hun post-primair onderwijs onder Erdoğan genoten.
Pakistaanse collega’s
Dezelfde dynamiek heeft zich voorgedaan in het eens zo seculiere Turkse leger. De huidige opvattingen van de Turkse legerofficieren hebben veel minder gemeen met die van hun Europese collega’s en veel meer met die van hun Pakistaanse collega’s.
Misschien hebben sommigen van de Turkse “generatie Z” zich tegen de wispelturige heerser gekeerd.
Erdogans wens lijkt te zijn om het leiderschap in zijn familie te houden. In dit opzicht is hij vergelijkbaar met de overleden Syrische president Hafez al-Assad, die zijn zoon Bashar liet opvolgen (nadat zijn oudste zoon en troonopvolger Bassel was omgekomen in een auto-ongeluk); de overleden Libische leider Muammar Kadhafi, die zijn zoon Saif in zijn plaats wilde stellen; en Hosni Moebarak, die zijn zoon Gamal als zijn opvolger wilde installeren.
Alleen Assad slaagde. Saif faalde terwijl zijn vader wankelde. Hosni’s inspanningen om zijn zoon te promoveren zijn wellicht de factor geweest die het Egyptische leger ertoe heeft gebracht in te stemmen met zijn afzetting.
Kortom, het is gemakkelijker gezegd dan gedaan om van Turkije een Erdoğan-familiebedrijf te maken.
Maar dat is niet omdat we het niet proberen: De Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) was het vehikel dat Erdoğan aan de macht bracht, maar hij heeft die al lang geleden aan de kant geschoven ten gunste van zijn familie.
Het protocol gaf zijn kinderen en hun echtgenoten meer aandacht dan ministers. Jarenlang leek het erop dat Berat Albayrak, echtgenoot van Erdoğan’s oudste dochter Esra, Erdoğan’s onuitgesproken keuze was om hem op te volgen.
Erdoğan promoveerde zijn ongekwalificeerde schoonzoon eerst tot minister van Energie en vervolgens tot minister van Financiën (waar investeerders twijfelden aan zijn basisbekwaamheid).
In november 2020 nam Albayrak abrupt ontslag tegen de achtergrond van een waardedaling van de Turkse munt.
Sommige Turkije-experts wijzen op de drama’s in de familie – een geruchtmakende affaire en, recenter, een fysieke aframmeling waarbij Erdoğan de neus van Berat zou hebben gebroken – anderen suggereren dat Erdoğan, met een dreigende economische ramp, Berat heeft verwijderd om hem te beschermen tegen directe schuld.
Erdoğan zal Berat waarschijnlijk ook niet in de steek laten, tenzij hij zijn eigen zoon kan klaarstomen om hem te vervangen: Als hij de controle over zijn familie zou verliezen, zou hij het risico lopen dat zijn opvolgers het familiefortuin van vele miljarden, dat Erdoğan tijdens zijn ambtstermijn heeft vergaard, zouden kunnen vergaren.
Politiek partijen
Dit wijst erop dat de AKP waarschijnlijk zal uiteenvallen en dat de meest prominente leiders hun eigen politieke partijen zullen oprichten.
Daar is zelfs al een begin mee gemaakt. Voormalig minister van Buitenlandse Zaken en premier Ahmet Davutoğlu en voormalig minister van Buitenlandse Zaken en vice-premier Ali Babacan hebben zich beide afgesplitst van de AKP om hun eigen partijen op te richten.
Babacan heeft over het algemeen een positieve reputatie bij de Turken vanwege zijn beheer van de economie en bij diplomaten vanwege zijn gematigdheid.
Davutoğlu was de intellectuele peetvader van het neo-Ottomaanse beleid dat Erdoğan probeerde te voeren. Hij is waarschijnlijk ook de meest prominente Turk die in verband wordt gebracht met de verbannen geestelijke Fethullah Gülen.
De val van de AKP kan de deur openzetten voor de CHP. Mansur Yavaş, die in 2019 het burgemeesterschap van Ankara won, heeft zijn populariteit omhoog zien schieten nu hij gezond verstand gebruikt en hervormingen doorvoert.
