Nederlandse historicus: ‘Turken lieten een schat aan historische monumenten achter’

Machiel Kiel redde een aantal Griekse gebouwen uit de Ottomaanse periode door voor de gebouwen te pleiten in Europa

De Nederlandse historicus Machiel Kiel leverde een herculische inspanning om enkele Griekse monumenten uit de Ottomaanse periode niet tot ruïnes te laten vervallen door de gebouwen onder de aandacht te brengen van Europa. De Zuidelijke gebieden van het huidige Griekenland stonden zo’n 400 jaar onder controle van de Ottomanen en de Noordelijke gebieden meer dan 500 jaar. Het rijk verloor de gebieden in 1912 maar liet er wel een schat aan historische monumenten achter.

Op een symposium in de Turkse Egeïsche provincie Izmir over de problemen waarmee de Turkse minderheid op de Griekse eilandengroep Dodecanesos te kampen heeft, sprak Kiel, een tachtiger en professor emeritus aan de Nederlandse universiteit Utrecht, met Anadolu Agency. Daar zei hij dat er in de jaren 1980 twee groepen intellectuele waren in Griekenland. De ene groep was vrij klein en zag de nalatenschap van de Ottomanen in het land in een positief daglicht, terwijl de andere, grotere en sterkere groep, dat niet deed.

Op dit moment woont er een Islamitische Turkse minderheid van ongeveer 6.000 personen op de Egeïsche eilandengroep Dodecanesos. Volgens Kiel waren deze moslims bang dat de 16^de-eeuwse Suleymaniye-moskee op Rhodos, het grootste eiland van de Dodecanesos, afgebroken zou worden. Dit was een grote zorg omdat de meeste Turken naar Anatolië, het Turkse vasteland, trokken toen de Ottomanen de eilanden verloren.

De Grieken zagen volgens Kiel het nut van moskeeën niet meer, en riepen op om de gebouwen af te breken. De moslims vreesden dat dit ook zou gebeuren met de SÜleymaniye moskee. Volgens Kiel stond in 1988 een van de minaretten op instorten, en dat zou ook gevaarlijk zijn geweest voor voorbijgangers. Tegenstanders vonden dat dit een argument was om het hele gebouw, zeker omdat het op instorten stond, af te breken, zelfs al is het een historisch monument.

“Dus schreef ik 2 brieven om de moskee te verdedigen, 1 aan de gouverneur en 1 aan het hoofd van de dienst voor historische monumenten. De brieven sloegen in als een bom”, aldus Kiel. Volgens hem werden de brieven in het Grieks vertaald en ondertekend door heel wat eminente geleerden uit Europa voor ze naar de Griekse autoriteiten verstuurd werden. De brieven zorgden er ook voor dat de autoriteiten vreesden dat Europa een oogje op hen hield. ”Het resultaat van deze brieven was dat de kleinere groep, die de Ottomaanse monumenten wilde bewaren, sterker werd. Sindsdien worden deze monumenten ook gerestaureerd.”

Een Ottomaans gebouw in de stad Komotini (Gumulcine), in het Westen van Thracië, Griekenland, dat gebouwd werd in circa 1390, dreigde het zelfde lot te ondergaan als de moskeeën op de Dodecanesos.

Ook in West-Thracië woont nog een Turkse Islamitische minderheid van 150.000 mensen. Hier gaat het om het Gazi Evrenos Bey Imaret, een belangrijk Ottomaans monument, een van de weinige overgebleven Ottomaanse bouwwerken in de Balkan. In de Ottomaanse tijd was het een soort gaarkeuken voor armen, waar soms ook mensen enkele dagen konden verblijven. Volgens Kiel namen de Griekse autoriteiten, die het gebied kort na de eerste wereldoorlog veroverden, de Imaret in beslag.

Twee muren werden afgebroken en het gebouw werd ingericht als een station voor de opwekking van elektriciteit. “In die tijd was het een ongelofelijk vuil gebouw en ze zeiden dat het een moderne elektriciteitscentrale moest worden en dat alle vuiligheid moest worden opgeruimd.” Daarmee suggereert Kiel dat het gebouw oorspronkelijk ook afgebroken zou worden.

Een artikel van Kiel redt een belangrijk monument uit de Vroege Ottomaanse periode

In 1971 schreef Kiel een lang artikel over de Imaret, dat mensen aanzette om het gebouw, klaar om afgebroken te worden, te restaureren. Kiel zei dat Charalambos Bakirtzis, destijds hoofd van de dienst historische monumenten in Noord-Griekenland op een internationale conferentie vertelde dat Gazi Evrenos Bey Imaret werkelijk gered is door zijn artikel. ”Dit was een heel mooi compliment”, aldus de Nederlander.

Zijn motivatie om de Ottomaanse monumenten te redden was heel eenvoudig. “Waarom mooie dingen vernietigen die de hele wereld toebehoren en onderdeel zijn van de historische nalatenschap van de mensheid.”

Toen hij in de jaren 1960 enkele Ottomaanse monumenten in Griekenland bezocht, werd hem door mensen verteld dat de gebouwen door barbaren waren opgetrokken en niet langer nodig waren. “Toen bedacht ik me wie werkelijk barbaren zijn. Barbaren zijn mensen die cultuur vernietigen.”

Volgens Kiel waren er in Thessaloniki, de tweede stad van Griekenland, ooit 45 moskeeën. Daar zijn er nu nog weinig van over. Een zelfde scenario bestaat ook in Larissa, in Centraal-Griekenland.

Kiel is architectuurhistoricus en gespecialiseerd in de Ottomaanse periode. Hij schreef 17 boeken. Ook zijn er zo’n 140 artikelen van zijn hand, gepubliceerd in de encyclopedie van de Islam, een project van de stichting Turkiye Diyanet. Dit is een van de meest uitgebreide encyclopedieën in Turkije.

Bron: Anadolu Agency