Turkse tv-series worden meer en meer uitgevoerd naar het buitenland. Een zware dosis aan geweld en vuurgevechten in de shows heeft wellicht bijgedragen aan deze toename. Onder druk om zich aan te passen aan het conservatieve wereldbeeld van de regering zijn de tv-series de afgelopen jaren gezuiverd van liefdesscènes en “slechte gewoontes” zoals alcohol, drugs en roken. Als gevolg hiervan proberen de producenten de spanning erin te houden door meer geweld in de series te steken.
De “morele” filter heeft de verkoop van tv-series aan buitenlandse markten, met name aan moslimlanden in het Midden-Oosten, waarschijnlijk vergemakkelijkt.
In 2010 verkochten Turkse bedrijven tv-series aan 20 landen, wat ongeveer 50 miljoen dollar opleverde. Vorige maand zei Mehmet Nuri Ersoy, Minister van Cultuur en Toerisme, dat de buitenlandse verkoop 350 miljoen dollar had bereikt, waardoor Turkije een van de grootste exporteurs van tv-series in de wereld is. De minister zei dat Turkse tv-shows in meer dan 150 landen worden uitgezonden.
De uitbreiding lijkt ook anderen in de bedrijfswereld ten goede te komen. Sekib Avdagic, het hoofd van de handelskamer van Istanboel, zei dat de tv-reeksen die in het buitenland op de markt worden gebracht de vraag naar andere Turkse producten eveneens aanwakkeren. “We zijn blij om te zien dat Turkse producties in veel landen, van Zweden en Costa Rica tot China en Spanje, miljoenen mensen op de schermen van hun tv-toestellen, smartphones en computers doen plakken. Met de basis die al door de serie is gelegd, wordt het voor onze ondernemers heel gemakkelijk om de markten van die landen te betreden,” aldus Avdagic. Geuren vernoemd naar Turkse tv-sterren hebben verkooprecords gebroken in het Midden-Oosten, merkte hij op. Hij meende dat de tv-series hebben geholpen om meer toeristen uit het Midden-Oosten naar Turkije aan te trekken en om de belangstelling voor Turkstalige cursussen in landen zoals Egypte, Bosnië-Herzegovina en Griekenland aan te wakkeren.
Ook zien Turkse meubelmakers de export naar landen waar Turkse series zeer populair zijn, zoals de Verenigde Arabische Emiraten, Israël, Oman en Koeweit, aanzienlijk stijgen.
Volgens Izzet Pinto, de eigenaar van Global Agency, een toonaangevende exporteur van soapseries, zijn Turkse acteurs zo populair geworden in het Midden-Oosten, de Balkan en Zuid-Amerika dat Turkse tv-series nu tegen veel hogere prijzen worden verkocht dan die van Amerikaanse tv-series aan die regio’s.
Terwijl hun internationale kijkerspubliek zich uitbreidt, krijgen de tv-series in eigen land kritiek voor het vrijspreken van geweld uit de categorie van de “slechte moraliteit”.
Voor Ismail Gunes, een voormalig voorzitter van de Beroepsvereniging van Cinematografische Auteurs, is de omvang van geweld en luxe in de tv-series vergelijkbaar geworden aan pornografie. “Porno doet over het algemeen alleen maar denken aan seks, maar wat we nu in de tv-serie zien, is de pornografie van geweld en luxe. Kijk naar de pracht en praal van de locaties in de serie! Dit heeft invloed op de mensen. Ze verlangen ernaar om het leven te leiden dat in de serie wordt getoond,” vertelde Gunes aan Al-Monitor. Hij voegde eraan toe: “Helaas krijgen films en soapseries met het meeste geweld en scheldpartijen de hoogste kijkcijfers van Turkije, net als in de rest van de wereld.”
Verontwaardiging
Maffiaoorlogen en vuurgevechten zijn zo overtrokken en overheersend in de series dat sommige kijkers naar sociale media zijn gegaan om hun verontwaardiging te uiten.
Cengiz Gulec, een bekende Turkse psychiater en academicus, zegt dat het prominente gebruik van vuurwapens in de serie vooral schadelijk is voor kinderen en adolescenten en hen aanmoedigt tot geweld. “Zulke soapseries moedigen het oplossen van problemen door het gebruik van geweld en het meest expliciete instrument – geweren – aan,” vertelde Gulec aan Al-Monitor. “Redelijkere manieren om problemen op te lossen, zoals onderhandelen of overtuigen, worden achterwege gelaten. Dat is zeer verwerpelijk in het licht van de geestelijke gezondheid van de samenleving.”
En hoe zit het met de “morele filter” die seksualiteit en alcohol van het beeldscherm uitsluit?
Hasan Askin, een fervent liefhebber van series, zei: “Niemand in onze tv-series vrijt, drinkt of rookt. Zelfs echtgenoten kussen niet. Ze bedrijven de liefde niet, maar ze voeren wel oorlogen. De manier waarop de verhalen verteld worden, druist in tegen de aard van het leven.” Hij spreekt zich uit tegen het overdreven wazig maken van alcohol, sigaretten, autologo’s en uithangborden met handelsmerken. “En het gevloek wordt gecensureerd. Dus er is constant een waas te zien of een pieptoon te horen. Maar tijdens maffiaoorlogen kunnen tientallen mensen in één enkele aflevering gedood worden.”
Het moralistische weglaten van sommige aspecten van het menselijk leven, waaronder seksualiteit, komt neer op “de vervreemding van het echte leven en vervorming van de werkelijkheid” volgens Gulec. “Censuur van eigenschappen die inherent zijn aan de menselijke natuur en deel uitmaken van het dagelijks leven is belachelijk.”
Ayhan Akcan, een psychiater die deel uitmaakt van het bestuur van de Umut Foundation, een vooraanstaand campagnevoerder tegen individuele bewapening, zei dat het de afgelopen jaren in Turkije veel gemakkelijker is geworden om wapens te kopen, ook via het internet, omdat tv-series “het gebruik van wapens aanmoedigen”.
“Het gebruik van vuurwapens bij moorden is gestegen tot 70% terwijl het gebruik van vuurwapens tussen 2015 en 2018 met 10% is gestegen,” aldus Akcan. “Een derde van de moordenaars is jonger dan 28 jaar en de meeste slachtoffers zijn ook jongeren.”
Aksan ziet een verband tussen de tv-series en de jonge moordenaars. “Groepsdynamiek is belangrijk in de adolescentie,” zei hij. “Jongeren worden lid van groepen of bendes die ze samen met hun vrienden vormen, weg van hun ouders. En wanneer geweren hier een aanvullend element worden, ontstaan er ernstige problemen, waaronder moorden en zelfmoorden. Dit leren ze [vaak] uit de tv-series. Ze zien de personages als rolmodel en kopiëren hun gedragspatronen.”
De Turkse omroepen staan onder toezicht van de Turkse televisiewaakhond RTUK, dat programma’s bekijkt en bestraft die in strijd zijn met de “Turkse familiestructuur”. RTUK-voorzitter Ilhan Yerlikaya zei in december dat “het tijd is om tv-reeksen te ontdoen van geweld en andere concepten die een negatieve invloed kunnen hebben op de Turkse gezinsstructuur en een slecht voorbeeld kunnen zijn voor onze kinderen en jongeren”. Toch is er tot nu toe nog geen actie ondernomen.
Ismet Demirdogen, een lid van de RTUK, genomineerd door de belangrijkste oppositie, vertelde Al-Monitor: “Honderden gewelddadige scènes komen elke dag via de televisie de huizen binnen, maar helaas is de RTUK een passieve toeschouwer geweest. De sancties worden alleen op de schaarse oppositiezenders toegepast.”
Aangezien de door de regerende partij benoemde leden de meerderheid in het bestuur hebben, is het geweld op de schermen blijkbaar niet zo verwerpelijk voor de regering.
Ondertussen zijn sommige seriemakers begonnen met het toevoegen van extra decors en andere beelden die buitenlandse toeristen aanspreken na een recente wetswijziging die voorziet in incentives voor producties die Turkije in het buitenland promoten. Ondersteund door de stimuleringsmaatregelen wil de sector de export van Turkije tegen 2023 opvoeren tot 1 miljard dollar.
